Juist, inderdaad. Ik ben een witte-cis-hetero-man. Het archetype van alles dat fout is in deze wereld. Of althans, zo lijkt dat dan af en toe. Vooral als je te veel op internet rondstruint zal het lastig zijn om je aan dat beeld te onttrekken. Nu ben je als witte-cis-hetero man natuurlijk ook wel een makkelijk doelwit, want we staan in de meeste machtsverhoudingen voorlopig nog bovenaan. En alles met zo een machtsstatus, moet natuurlijk in twijfel getrokken worden en geridiculiseerd worden.

En dat is nu net het idee van het feminisme. Het patriarchaat in twijfel trekken en vrouwen te emanciperen. En met een underdog heb ik eigenlijk altijd wel sympathie. Dus leek het me wel aardig om me eens in het feminisme te verdiepen. Geheel in stijl van het patriarchaat heb ik namelijk persoonlijk nooit echt heel veel aandacht geschonken aan het feminisme. Ik had altijd zoiets had van ‘ja, jullie hebben gelijk, de verhoudingen zijn inderdaad ietwat scheef’. Maar veel verder dan dat kwam ik nooit echt. Wat moet ik er ook mee als witte-cis-hetero man? Natuurlijk ben ik een voorstander van gelijkwaardigheid, dus steun ik vrijwel iedere emancipatie beweging. Maar wat betekent ‘steunen’ in die zin precies?

Ik zie mezelf niet snel op de barricades springen, of met spandoeken de straten op gaan voor het feminisme. Toch is het wel zo dat als je mij directe pointers geeft en me uitlegt hoe ik persoonlijk bij kan dragen aan een beter klimaat voor vrouwen, dat ik dan ook weer niet de moeilijkste ben. Dan help ik daar graag een handje aan mee. Toen ik bijvoorbeeld voor het eerst kon stemmen, overtuigden feministen me om uitsluitend op vrouwen te stemmen. Ik zie daar het nut wel van in. Het glazen plafond doorbreken? Yes, sir! (/madam?)

Maar verder? Wat doe ik precies om bij te dragen aan een beter klimaat voor vrouwen in de samenleving? Ja, dat is wel lastig om echt te duiden. Ik probeer doorgaans een beetje aardig te zijn tegen vrouwen. Niet al te seksistisch enzo. En ik heb een playlist op Spotify met uitsluitend vrouwelijke punkbands, telt dat mee?

Enfin, om te onderzoeken hoe ik m’n steentje kan bijdragen aan ✨een betere wereld✨ heb ik een tijdje terug een oproep gedaan aan al m’n lezers (jullie dus) om jullie favoriete feministische literatuur met mij te delen. Nu is het eindelijk zover om de balans op te maken. Wat denk ik van deze boeken en wat ben ik ermee opgeschoten?

Ik behandel eerst kort ieder boek individueel en heb op ’t end nog een slotakkoord waar ik probeer tot een conclusie te komen. Mijn advies voor de haastige lezer zou dan ook zijn om de reviews vluchtig te scannen en z.s.m. naar de conclusie onderaan de pagina te trekken.

1. Why we should all be feminists

❤️❤️❤️?? | Chimamanda Ngozi Adichie | Volledige Goodreads Review

Een ultra kort boekje geschreven door een Afrikaanse. Het is eigenlijk een transcript van een Ted-Talk. Met dat in je achterhoofd is het ook niet gek dat ze niet echt de diepte in gaat. Ze blijft hangen bij veel cliches, zoals ‘a man going to a business meeting doesn’t wonder about being taken seriously based on what he is wearing – but a woman does’. Behalve dat het slechts een halve waarheid is, is het ook niet per se een heel verfrissende kijk op het onderwerp.

Heel veel ben ik dus niet op geschoten met dit boek. De meeste informatie wist ik als novice-feminist ook wel. Daarmee wil ik niet zeggen dat de argumenten en voorbeelden die ze aanhaalt onbelangrijk zijn, en uiteraard geldt ook hier repetitio est mater studiorum, maar echt inspirerend was het voor mij persoonlijk niet. Wat echter wel erg interessant is om te lezen zijn de voorbeelden die ze gebruikt om het belang van feminisme te duiden. Ze gebruikt voornamelijk voorbeelden uit de Afrikaanse setting. De cultuur verschillen met ons koude kikkerlandje zijn best aanzienlijk. Die verandering van setting is erg verfrissend en leert je dan ook om weer met een andere blik naar je eigen omgeving te kijken. Zijn onze gebruiken en tradities eigenlijk wel zo verschillend als ze op het eerste oog lijken?

2. Kim Jiyoung, Born 1982

❤️❤️❤️❤️? | Cho Nam-Joo | Volledige Goodreads Review

Dit boek stak er wat mij betreft echt bovenuit. Deze Koreaanse bestseller van 2020 weet op een ingenieuze wijze de urgentie van het feminisme duidelijk te maken. Dat doet het op een wijze waarop geen enkel ander boek uit deze lijst dat doet, namelijk doormiddel van een schitterend (doch triest) verhaal. De romanvorm werkt zo ontzettend goed voor dit onderwerp, omdat het je daadwerkelijk in de schoenen zet van een vrouw in de lastige situaties.

De voorbeelden die terugkomen in het boek heb je vast allemaal zelf ook wel eens van gehoord. Het lastig gevallen worden in de bus, de kleedkamer praatjes van jongens, het carrière vs kind dilemma etcetera. Het is niet vernieuwend. Maar waar deze voorbeelden in een non-fictie betoog nog al snel kunnen vermoeien, tekenen ze in deze roman juist extra scherp de littekens die veel vrouwen moeten dragen. Juist doordat je weet dat deze voorbeelden zo vaak voorkomen, realiseer je je des temeer dat de pijn die je in dit boek leest zo universeel is.

Ik denk dat ook de kracht van een goed boek of een goed gedicht is. Dat een universeel uitgangspunt kan nemen en dat dan in een heel specifieke vorm kan gieten. Het zo klein maken als de punt van een naald, zodat je het als het ware kunt injecteren in het gevoelswezen van de lezer. Maar dat het wel op zo een wijze gebeurt, waardoor de lezer het specifieke weer in het licht van het universele kan plaatsen en daar dan betekenis uit kan halen. Daar slaagt dit boek zeer goed in. Het weet er zelfs een stiekem aantal statistieken en wetenschappelijke artikelen in te verwerken, zonder de lezer uit het verhaal te halen.

Verder is het niet per se een boek dat ik zou lauweren om de proza of de schrijfkunst. De schrijfstijl is vrij mechanisch, zoals de titel al suggereert (Kim Jiyoung, bouwjaar 1982). Dat zou gezien kunnen worden als een verwijzing naar het constante ritme van onze levens en onze cultuur waar we allemaal door meegesleurd worden en waar de misogynie ook een deel van uitmaakt. Of je ziet het als een heel aardige schrijfstijl die nooit helemaal een bovenmaats niveau weet te halen. Dat kan ook. Dat het ondanks dat toch een aangrijpend verhaal is, komt dit boek alleen maar ten goede.

Eindoordeel: door de ijzersterke combinatie van zowel logos als pathos is dit verre weg het meest aansprekende werk uit deze lijst. Een sterke aanrader.

3. Delusions of Gender

❤️❤️❤️❤️? | Cordelia Fine | Volledige Goodreads Review

Een zeer boeiend boek over de misverstanden met betrekking tot het concept gender. Cordelia Fine is een Australische academicus die in dit boek op zeer heldere wijze een hele rits aan wetenschappelijke studies op het gebied van gender onderuit haalt. Ze doet dit op een boeiende, kortdate en leesbare manier.

De premisse van dit boek is dat de meeste verschillen die we tussen de twee geslachten vinden vooral gebouwd zijn op sociale en culturele gronden, in plaats van biologische fundamenten. Speciale aandacht heeft Cordelia dan ook voor het fenomeen neurosexism. Ondanks dat onderzoeksgebied van de neurowetenschap nog in z’n kinderschoenen staat, zijn er talloze geleerden (en minder-geleerden) die zich op de neurowetenschap beroepen om aan te tonen dat sommige verschillen tussen man en vrouw simpelweg hardwired zijn. Treffend is dan ook de vergelijking die ze trekt met de wetenschappers die honderd jaar gelden diezelfde claims maakten op basis van onderzoek naar schedel-omtrek en hoe die onderzoeken gaandeweg ook allemaal ontkracht werden.

Mijn enige kritiekpunt zou zijn dat het op een gegeven moment vrij voorspelbaar en eentonig wordt. Telkens komt ze met nieuwe onderzoeken die ze gaat ontkrachten. Maar iedere keer dat ze er aan begint, weet je al hoe het gaat eindigen: ‘dit specifieke onderzoek deugt niet, de werkelijke oorzaak moet gezocht worden in de sociale en culturele context’. Ja, goed, dat hadden we na twee hoofdstukken ook wel begrepen. Nou goed, ik begrijp dat het van belang is om op deze wijze aan te tonen hoe wijdverspreid de misverstanden met betrekking tot gender wel niet zijn (zelfs in wetenschappelijke kringen). Ik zou de auteur daarom ook niet aanraden om die overdaad aan voorbeelden in te perken bij een nieuwe druk, maar ik dacht ik stip het wel even aan. Dan weet je ten minste werkelijk wat ik van dit boek dacht.

4. Heb je nou al een vriend?

❤️❤️??? | Marie Lotte Hagen & Nydia van Voornehuizen | Volledige Goodreads Review

Dit vond ik niet echt een heel goed boek. Het concept is op zich heel aardig, zeker voor een witte cis-hetero man zoals ik. Het voorziet de lezer van erg veel persoonlijke, directe ervaringen met feministische thema’s in Nederland in de 21ste eeuw. Ook veel dingen die wellicht wat onderbelicht zijn. Zoals de naam van de schaamlippen. Hoezo heten die zo? Jaja, het klinkt misschien een beetje simpel, maar ik heb er nooit echt stil bij gestaan dat het woord ‘schaamlip’ niet echt helpt bij een positieve benadering van dat lichaamsdeel. 

Ondanks de aardige opzet van het boek, zou ik het boek echter aan niemand in mijn directe omgeving aanraden om te lezen. Dat ligt vooral aan de schrijfstijl. Het lijkt soms alsof het boek een wanhopige poging doet om hip over te komen op de tieners. Erg veel onnodig gebruik van Engelse zinsnedes, zinnen benadrukken door CAPSLOCK MAAR AAN TE ZETTEN. Soms zelfs vier uitroeptekens op een rij, voor vier zinnen lang. Dit heeft allemaal zeker niet mijn voorkeur. Wellicht had dit beter gestaan op een feministische blog website voor tieners. Maar misschien behoor ik ook gewoon simpelweg niet tot de doelgroep van dit boek, dat kan ook. 

Naast kritiek op de stijl, waren er ook een aantal inhoudelijke dingen waar ik me aan stoorde. Bijvoorbeeld het antwoord op de vraag of een condoom minder betrouwbaar is dan andere, meer vrouw-onvriendelijke voorbehoedsmiddelen:

“‘Is dat niet veel minder betrouwbaar?’ De afgelopen vijftien jaar is het bij Nydia nog nooit misgegaan.”

Nee, dat lees je goed. Dat is inderdaad een waardeloos argument. Hier had je prima een mooi statistiekje kunnen plaatsen van een of ander onderzoek. Dat had een stuk beter gestaan. Uiteraard kun je het argument maken dat hier gekozen is voor een persoonlijke invalshoek, maar ik zet m’n twijfels bij de effectiviteit van die methode. Zeker omdat er op veel andere plaatsen in het boek wél voor statistiek als onderbouwing gekozen wordt. Zo zijn er wel meer van dat soort krommigheden. Wat betreft het combineren van kei harde feiten en de emotionele, persoonlijke kant van het verhaal kunnen de schrijvers van dit boek dus een hoop leren van Kim Jiyoung, Born 1982.

5. The Moment of Lift: How Empowering Women Changes the World

❤️❤️❤️?? | Melinda Gates | Volledige Goodreads Review

Een heel aardig boek. Verfrissend, omdat het de focus verlegt naar de situatie in ontwikkelingslanden in Afrika en Azie. Daar is mevrouw Gates actief met haar Bill & Melinda Gates Foundation. Het geeft het spanningsgebied weer waarin hedendaagse Westerse feministen zich veelal begeven. Tussen de subtiele, slinkse wijzes waarop het patriarchaat zich manifesteert in hun eigen omgeving en de brute, allesoverheersende onderdrukking in sommige ontwikkelingslanden. Hoe ga je daar als feminist mee om? Strijd je allereerst voor je eigen problematiek, of is het belangrijker dat vrouwen in ontwikkelingslanden uit overte onderdrukking gehaald worden?

Melinda geeft dat mooi weer door over haar eigen ervaringen te delen als vrouwelijke werknemer binnen een techbedrijf in de jaren 90 en dat af te zetten tegenover de problemen die ze tegenwoordig tegenkomt in de ontwikkelingslanden. Het was interessant om die mix aan perspectieven te hebben, maar halverwege het boek raakte ik het spoor een beetje bijster. Zat er werkelijk wel een doel achter deze afwisseling? Ze reflecteert zelf immers niet op dat spanningsveld. Het leek wat dat betreft af en toe meer op een een dagboek van Melinda Gates die al haar persoonlijke ervaringen met betrekking tot het feminisme wilde delen.

Desondanks zitten daar wel heel wat mooie lessen en verhalen in, met name de verhalen die ze tegen is gekomen in Afrika en Azië spreken met een luide stem. Het was inspirerend om te lezen hoe ze veel van de problemen kunnen oplossen door middel van goede communicatie en vooral het ‘empoweren’ van de vrouwen in de gemeenschappen zelf. Mensen weten vaak zelf prima wat ze nodig hebben, daar hebben ze geen Westerse geleerden voor nodig die hun dat wel even komt vertellen. Wat ze wel nodig hebben zijn de mogelijkheden, het netwerk en de middelen om daar zelf in alle veiligheid aan te werken.

Conclusie

Als ik eerlijk ben, had ik al deze bovenstaanden boeken binnen mum van tijd na de oproep uitgelezen. Toch heeft het een behoorlijk poosje geduurd voordat ik dit artikel kon publiceren. Met name de conclusie liet op zich wachten. Wat was ik nu eigenlijk precies opgeschoten met het lezen van deze boeken? Ik vond het moeilijk om echt iets definitiefs te zeggen over deze selectie van boeken.

Over ieder individueel boek had ik natuurlijk wel een mening, maar wat zei deze combinatie van boeken over feminisme? En hoe heeft dat mijn denken beïnvloed? Heeft het mijn denken überhaupt beïnvloed?

Eerlijkheid gebied me te zeggen dat het geen grote ideologische shift teweeg heeft gebracht. Ik ben niet echt anders gaan denken over het feminisme. Het lijkt me nog steeds wel een puik plan. Ik heb een aantal coole feiten aan m’n kennis arsenaal kunnen toevoegen. Bijvoorbeeld met betrekking tot het neuroseksisme, of feminisme in ontwikkelingslanden. Dat is natuurlijk alleraardigst.

Maar de grootste reflecties die ik kan noteren hebben eigenlijk vooral betrekking op de vorm. Het boek dat de meeste indruk op me had gemaakt was namelijk Kim Jiyoung, born 1982. Het enige boek dat in romanvorm was gegoten. Verrassend is dat niet, want waar veel van de feministische boeken neigen witte-cis-hetero mannen tegen de haren in te wrijven met betogende-feitenriedels, nodigt Kim Jiyoung, born 1982 je juist uit om naast haar plaats te nemen. De wereld door haar ogen te bezien, zonder per se iets op te willen dringen. Het is eigenlijk precies zoals de rollen-spellen die Melinda Gates in haar boek beschrijft. Ze beschrijft in Lift hoe de Gates Foundation mannen en vrouwen voor een dag van rol laat wisselen in Afrikaanse gemeenschappen. Mannen doen voor een dag al het ‘vrouwenwerk’ en de vrouwen nemen alle ‘mannentaken’ op zich. Schijnbaar hadden de meeste mannen na zo een dagje zoiets van: ‘Phoe, nou, die vrouwen hebben het zo makkelijk nog niet. Wordt eens tijd dat we de lasten eens wat beter gaan verdelen.’

De roman vorm is dus uitermate geschikt voor het creëren van empathie. Dat is natuurlijk niets nieuws, maar wel goed om in de oren te knopen. Daarnaast is er nog een tweede punt dat ik wil vastknopen aan Kim Jiyoung, born 1982. Ik denk namelijk dat we dit boek groots moeten vieren en in een aantal belangrijke lijstjes moeten opnemen.

Veel van de literatuurlijsten worden namelijk nog steeds gedomineerd door dode witte mannen die over andere dode witte mannen schreven. Dat is jammerlijk, want zo leren we nooit het vrouwelijke perspectief te beproeven. Het is een punt dat ik al eens eerder maakte in m’n stuk over de diversiteit van m’n boekenkast. Ondanks dat het de schijn tegen heeft, is er door de eeuwen heen namelijk voldoende fantastische literatuur aan de pen van vrouwelijke auteurs ontsproten. Zo las ik afgelopen maand bijvoorbeeld de Spaanse klassieker Nada, van Carmen Laforet. Schitterend werk, maar ik had er nog nooit van m’n leven van gehoord. En dat is toch zonde, want het is ook gewoon wereldliteratuur. Dus als dat nu eens op wat meer lijstjes zou staan en wat meer besproken zou worden, dan lijkt me het een heel degelijke manier om het feminisme op een heel natuurlijke wijzen te laten ontluiken in onze samenleving.

Meer boeken over en voor vrouwen dus graag. Niet alleen zodat jonge meisjes meer rolmodellen zullen hebben, maar ook juist om het mannen een beetje makkelijker te maken om zich in vrouwen te kunnen verplaatsen.